Glossarju
Dan il-glossarju multilingwi jipprovdi definizzjonijiet faċli biex jinftiehmu għat-termini xjentifiċi ewlenin użati fuq dan is-sit web fid-dominju tal-valutazzjoni tar-riskju. It-termini u d-definizzjonijiet tagħhom huma referenzjati fil-prodotti ta’ komunikazzjoni tagħna bħala noti pop-up biex jispjegaw kunċetti lill-pubbliku mingħajr ebda għarfien speċjalizzat.
L-ortografija bl-Ingliż Standard tintuża dejjem. L-akronimi huma miktuba b’ittra kbira. It-termini huma ppreżentati b’ittra żgħira. L-entrati għandhom jiġu tradotti fl-24 lingwa uffiċjali kollha tal-UE.
Il-glossarju huwa dokument ħaj soġġett għal aġġornamenti regolari. It-termini rilevanti neqsin jistgħu jiġu ssuġġeriti bl-użu tal-formola online Saqsi Mistoqsija.
Dikjarazzjoni ta’ ċaħda ta’ responsabbiltà: Id-definizzjonijiet fil-glossarju huma maħsuba biss biex jgħinu lill-utenti ta’ dan is-sit web jifhmu t-terminoloġija xjentifika. Id-definizzjonijiet jistgħu jvarjaw minn dawk mogħtija fil-leġiżlazzjoni tal-Unjoni Ewropea u fil-Ġurnal tal-EFSA.
E
Bidla fis-saħħa, fit-tkabbir, fl-imġiba jew fl-iżvilupp ta’ organiżmu li tfixkel il-kapaċità tiegħu li jiżviluppa jew li jissoppravvivi.
L-effett avvers li jidher fid-doża l-aktar baxxa meta popolazzjoni vulnerabbli tkun esposta għal sustanza bħal tossina ambjentali jew alimentari. Dan jista’ jkun relatat mal-bnedmin kif ukoll ma’ speċi oħra bħall-annimali, il-pjanti jew il-mikrobi.
Terminu użat biex jiddeskrivi kif l-esponiment għal aktar minn sustanza kimika waħda jista’ jaffettwa lill-ġisem. Użat biex jiġi spjegat l-esponiment fit-tul għal taħlitiet ta’ sustanzi kimiċi, bħall-pestiċidi jew l-addittivi.
Interazzjoni li timmultiplika l-eżiti. L-eżitu inkwistjoni jista’ jkun ta’ benefiċċju jew avvers.
Effett bijoloġiku, fiżjoloġiku, demografiku jew ta’ mġiba fuq individwu li jissopravivi jew popolazzjoni li tissopravivi wara esponiment għal sustanza f’konċentrazzjoni letali (jiġifieri fatali) jew subletali. L-effetti subletali jistgħu jaffettwaw, fost l-oħrajn, it-tul tal-ħajja, l-iżvilupp, it-tkabbir tal-popolazzjoni, il-fertilità u l-imġiba, bħall-alimentazzjoni jew it-tiftix għall-ikel.
Effett li jseħħ f’dożi baxxi ta’ sustanza, jiġifieri taħt dawk id-dożi tradizzjonalment użati għal studji tossikoloġiċi.
Kemm xi ħaġa taħdem tajjeb fir-rigward ta’ standards jew aspettattivi predefiniti.
komunità ta’ organiżmi ħajjin flimkien ma’ komponenti mhux ħajjin (eż. arja, ilma u ħamrija minerali). Ekosistema b’saħħitha hija sistema bbilanċjata b’mod fin fejn l-annimali, il-pjanti u l-mikrobi jgħixu f’armonija mal-ambjent tagħhom.
L-istudju tal-impatti avversi tas-sustanzi, b’mod partikolari s-sustanzi kimiċi, fir-rigward tal-ambjent u s-saħħa pubblika.
Qasam tax-xjenza li jistudja l-impatt ta’ sustanzi tossiċi fuq il-ħajja tal-ilma (eż. ħut, krustaċji, pjanti akkwatiċi u algi).
Preżenti b’mod konsistenti f’popolazzjoni jew f’reġjun, kemm jekk inattiva kif ukoll jekk attiva kif imkejla mit-testijiet kliniċi.
Tiddeskrivi sustanzi li jokkorru b’mod naturali fil-ġisem; pereżempju, il-kolesterol.
Proteina li tistimula jew li tħaffef reazzjoni speċifika fil-ġisem; pereżempju, l-enzimi diġestivi li jgħinu biex l-ikel jitkisser f’nutrijenti.
Okkorrenza mifruxa ta’ marda infettiva f’komunità fi żmien partikolari.
L-istudju ta’ kemm spiss iseħħu mard u kundizzjonijiet oħra tas-saħħa fi gruppi differenti ta’ nies u għaliex. Dan jinkludi l-istudju ta’ kejl relatat mas-saħħa (eż. esponiment għall-pestiċidi jew nuqqas ta’ vitamini) f’popolazzjoni u kif dawn jistgħu jinfluwenzaw ir-riskju ta’ mard.
Valutazzjoni tar-riskju għall-ambjent (ERA) hija l-proċess tal-valutazzjoni tal-ħsara potenzjali għall-ambjent ikkawżata minn sustanza, attività jew okkorrenza naturali. Din tista’ tinkludi l-introduzzjoni ta’ pjanti ĠM, l-użu ta’ pestiċidi, jew it-tixrid ta’ pesti tal-pjanti.
Il-konċentrazzjoni jew l-ammont ta’ sustanza partikolari li tittieħed minn individwu, minn popolazzjoni jew minn ekosistema fi frekwenza speċifika matul ċertu ammont ta’ żmien.
Esponiment ta’ darba jew ta’ terminu qasir ħafna għal sustanza, normalment ta’ inqas minn 24 siegħa.
Esponiment kostanti jew intermittenti fit-tul għal sustanza li maż-żmien jaf ikollha impatt fuq is-saħħa.
Għall-finijiet tal-valutazzjoni tar-riskju, il-kejl tal-ammont ta’ sustanza kkonsmata minn persuna jew minn annimal fid-dieta tagħhom li tiżdied intenzjonalment jew li tkun preżenti b’mod mhux intenzjonat (eż. nutrijent, addittiv jew pestiċida).
Il-ħolqien ta’ organiżmu ġenetikament modifikat (OĠM) b’aktar minn modifika ġenetika waħda. Dan jista’ jsir permezz ta’ (a) inkroċjar tar-razez ta’ żewġ OĠM li kull wieħed minnhom ikollu modifika waħda jew aktar li kienet teżisti minn qabel (b) twettiq tat-tieni modifika ġenetika f’OĠM eżistenti jew (c) introduzzjoni ta’ ġeni jew karattri multipli f’daqqa.
Jiddeskrivi sustanzi fil-ġisem tal-bniedem li jkunu ġew minn sors estern fid-dieta jew fl-ambjent; pereżempju, residwi tal-mediċina veterinarja.